محمود طرزی
(غزنی / 1244 – استانبول ترکیه/ ۱۳12ش)
…………………………………………………………………
از او به عنوان «پدر مطبوعات افغانستان» یاد می‌شود[1].
………………………………………………………………
محمودطرزی در۱ شهریور/سنبله ۱۲۴۴ در شهر غزنی افغانستان به دنیا آمد. پدرش غلام محمدخان رئیس قبیله محمدزایی بود. تبار خانوادگی او به یک رهبر قومی قندهار به نام حاجی جمال خان می‌رسید. پسر حاجی جمال خان، سردار پاینده محمدخان، ۲۲ پسر داشت که یکی از آنان به نام سردار رحم‌دل خان قندهاری معروف بود. سردار رحم‌دل خان پدربزرگ محمود طرزی است[2]. مادر محمود طرزی، از خاندان سدوزایی و دختر شهزاده مودودخان بود.
در عهد پادشاهی عبدالرحمن‌خان خانواده محمود طرزی،به قلمرو ترکیه عثمانی تبعید شد. آن‌ها پس از توقف کوتاهی در کراچی، به بغداد رفتند وپس ازاقامتی کوتاه، به دمشق، مرکز روشنفکری امپراتوری عثمانی مهاجرت کرده و همانجا ساکن شدند. طرزی جوان به زودی دو زبان عربی و ترکی را آموخت و سپس به زبان‌های آلمانی، فرانسوی و انگلیسی نیز در حد ترجمه تسلط پیدا کرده و دو بار نیز به نقاط مختلف اروپا سفرکرد[3]. او در دو سال توقف خود در استانبول بین سال‌های ۱۸۹۶–۱۸۹۷ میلادی با سید جمال‌الدین اسدآبادی آشنا شد و این آشنایی به دوستی عمیقی انجامید تا آنجا که طرزی تحت تأثیر افکار و عقاید او در مورد نوگرایی در اسلام، قرار گرفت[4].
با عفو امیر حبیب‌الله خان، طرزی در سال ۱۹۰۳ به کابل بازگشت. در تمام دوران فعالیت ادبی و روزنامه‌نگاری‌اش در دورهٔ پادشاهی امان‌الله برای تحول و تجدد در جامعهٔ افغانستان تلاش کرد. دو دختر طرزی با دو شاهزاده افغانستان وصلت کردند. ثریا همسر امان‌الله شد و دختر دیگرش همسر عنایت‌الله (برادر امان‌الله)
طرزی ضمن انتشار سراج‌الاخبار، به ترجمهٔ آثار ادبی اروپایی نیز پرداخت که این ترجمه‌ها و مقالات در ادبیات معاصر دری تأثیر بسزایی گذاشت. اولین ترجمهٔ او «جزیرهٔ پنهان اثر ژول ورن» بود. سپس داستان بلندی به نام فاجعه‌های پاریس از یک نویسندهٔ فرانسوی ترجمه کرد که در سراج‌الاخبار چاپ شد.
او اشعاری به نثر می‌نوشت و اغلب آن‌ها را به همراه داستان‌های کوتاه و نمایش‌نامه‌هایش در عمر هشت سالهٔ مدیریتش در سراج‌الاخبار چاپ و منتشر می‌کرد. او تلاش می‌کرد عامه‌فهم‌بودن زبان را در سراج‌الاخبار متداول سازد. او در مورد ادبیات اروپایی مقاله می‌نوشت و چگونگی نوشتار، سبک، فن و مختصات این گونه ادبیات را به زبانی ساده تشریح می‌کرد. او برای اولین بار «رمان» را به افغانستان معرفی کرد.
شیوه‌های نوین ادبی برای اولین بار در سراج الاخبار پدیدار شدند؛ مثلاً شعر دیگر، تعریف زلف یار نبود. از لوکوموتیو و ترن و هواپیما و کشتی قاره‌پیما سخن می‌گفت؛ یعنی همراه با اندیشه‌ها، یک تعداد واژه ها هم وارد سراج‌الاخبار و از این راه به جامعه منتقل شد. برای اولین بار اخبار جنگ‌هایی که در جهان روی می‌داد و اخبار اختراعات جدید در سراج‌الاخبار انعکاس می‌یافت و موضوعاتی از این قبیل که زبان چیست و آیا زبان قابل اصلاح است در آن مطرح می‌شد.
وی اضافه بر مطالب و مقالات در سراج‌الاخبار، برخی از رمان‌های ژول ورن از قبیل سیاحت دور دنیا در ۸۰ روز، بیست هزار فرسخ سیاحت زیر دریا و سیاحت در جو هوا را نیز به زبان دری ترجمه کرده‌است.
محمود طرزی در ۱ آذر ۱۳۱۲در شهر استانبول ترکیه وفات نمود و پیكرش در همانجا به خاك سپرده شد.
…………………….برگرفته از جلد اول سلسله کتابهای نخبگان صدسال اخیر افغانستان/نویسندگان/خانه کتاب افغانستان
[1] سهام، نصیر، پدر ژورنالیسم افغانستان علامه محمود طرزی، پیشاور: الازهر کتب‌خانه، زمستان ۱۳۷۸ خ.
[2] آهنگ، محمدکاظم، سیر ژورنالیسم در افغانستان، جلد اول، کابل: ۱۳۴۹، به اهتمام ق. عارفی، ص۷۴
[3] سیاحت‌نامه سه قاره، چاپ کابل، ۱۹۱۳ میلادی
[4] سراج‌الاخبار، دوره ۴، ۱۳۳۴ قمری