بامیان باستان: مرکز ولایت بامیان
بامیان، از شهرهای باستانی و تاریخی افغانستان و مرکز ولایت بامیان با اکثریت هزاره و شیعه اثناعشری است که در مرکز افغانستان قرار گرفته است. وسعت شهر بامیان حدود ۳۵ کیلومتر مربع است. بامیان زمستانی بسیار سرد و برف‌گیر دارد و در بهار و تابستان آب و هوای معتدل دارد.
ولایت بامیان با ولایت‌های دایکندی، غور، سرپل، سمنگان، بغلان، پروان، میدان و غزنی همسایه است. بامیان، یَک‌اَولنگ حصه اول، یک‌اولنگ حصه دوم، پنجاب (پنج‌آب)، وَرَس، سَیغان، کهمرد و شیبَر شهرهای این ولایت است. مساحت ولایت بامیان، نزدیک به ۱۸ هزار کیلومتر مربع است.
در دوران باستان، بخش‌های مرکزی افغانستان از نظر استراتژیک از طریق کاروان‌های جاده ابریشم که از منطقه عبور می‌کردند، رونق می‌گرفت و محل تقاطع تجارت بین امپراتوری روم، چین، آسیای میانه و آسیای جنوبی بود. بامیان برای بسیاری از مسافران نقطه توقف بود. در اینجا بود که ترکیب عناصر هنر یونان و بودایی، به یک سبک کلاسیک منحصر به فرد تبدیل شد که با نام هنر یونانی و بودایی شناخته می‌شود.
تاريخ باميان از سلسله كوشانيان در سده یک میلادی آغاز می‌گردد كه بودایی بودند. نام بامیان در فارسی میانه «بامیکان» نوشته شده است. از دوره قبلِ اسلام، امیران باميان عنوان «شیر» داشتند و منسوب به شاهان کوشانی بودند. این امیران در زمان منصور عباسی مسلمان شده و در زمان مهدی، بطور رسمی خلافت را پذیرفتند. با این وجود، تا ۲۵۶ق که اين ناحيه به تصرف يعقوب ليث صفاری درآمد و معابد آن ويران و تاراج شد، آیین بودایی رواج داشت.
- غزنویان حکومت شیران را از میان برداشتند.
- غوریان تا ۶۰۹ق بر بامیان حکومت کردند.
- در ۶۱۸ق اين شهر به تصرف سپاهيان چنگيز درآمد و او به خون‌خواهى نوه‌اش «موتوگن»، كه در محاصره باميان كشته شد، شهر را ويران، و مردم را قتل عام كرد و آن را «موباليغ»، يعنى شهر بد و منحوس ناميد.
- بعدها بامیان مدت چند قرن بصورت نیمه مستقل تحت حکومت‌های مختلف باقی ماند.
- بامیان در سال ١٣٠٠ش زیر نظر ولایت کابل و در ١٣٣٨ش جزیی از حکومت اعلاى پروان قرار گرفت. در ١٣٤٣ش بامیان به ولایت مستقل درجه سه و در ۱۳۹۳ش به ولایت درجه دو تبدیل شد.
شهر غلغله، شهر ضحاک، شهر شاهی، بالاحصار، چهل‌برج و پیکره‌های بودا از مناطق باستانی و تاریخی این شهر هستند.
بندامیر به عنوان اولین پارک ملی افغانستان و یکی از جاذبه های گردشگری در این ولایت قرار گرفته است.
بامیان در ۱۳۹۳ش به عنوان پایتخت فرهنگی سازمان همکاری‌‌های کشورهای جنوب آسیا (سارک) برای سال ۲۰۱۵م/۱۳۹۴ش اعلام شد.