خانه کتاب افغانستان: کتاب همواره به‌عنوان گنجینه‌ای از خرد، تجربه و فرهنگ شناخته شده است. هر جامعه‌ای که به کتاب و کتابخوانی اهمیت بدهد، در مسیر رشد علمی، فرهنگی و اجتماعی گام‌های بلندتری برمی‌دارد.

در کشور ایران روز بیست و چهارم آبان ماه، روز کتاب و کتابخوانی و آغاز هفته کتاب و کتابخوانی نام‌گذاری شده است.به همین مناسبت، خانه کتاب افغانستان با همکاری کانون علمی – فرهنگی نخبگان افغانستان (کانون مطالعات افعانستان) روز شنبه ۲۴ آبان  مراسمی را در سالن اجتماعات مجتمع ناشران شهر قم برگزار نمود.

بخش اول این مراسم، سخنرانی «سید محمدعارف موسوی نژاد»، پژوهشگر اسناد و نسخ خطی، بود که مروری بر تاریخ چاپ و نشر افغانستانی ها در ایران داشت.

ایشان ضمن مروری بر تاریخچه چاپ در جهان، گفتند هر کشوری که صنعت چاپ با تاخیر در آن وارد شد، از قافله تمدن عقب ماند. لذا یکی از دلایل پیشرفت کشورهای غربی نسبت به کشورهای مسلمان، همین نکته بوده است. آنها کتابها را با تیراژ زیاد چاپ کرده و در اختیار جامعه  و محققین خود قرار می دادند. اما کشورهای اسلامی با تاخیر این صنعت را پذیرفتند که دلایل مختلف فرهنگی سیاسی داشته است.

به گفته ایشان، اولین کتاب یک مهاجر افغانستانی که در ایران چاپ می شود به نام «طوفان البکای جوهری» است. در سال ۱۲۵۰ تالیف کتاب به پایان می رسد. ایشان متولد هرات است. در هرات تهدید می شود و به مشهد می آید و به سفر عتبات عالیات می رود. در برگشت از عتبات عالیات، به قزوین که می رسد، پسرناصر الدین شاه قاجار، ایشان را به عنوان ملک الشعرای شهر انتخاب می کند. طوفان البکا را در قزوین به اتمام می رساند. این کتاب ۵ سال بعد از فوت مولف و حدود ۸ سال بعد از تالیف در سال ۱۲۵۸ در تهران به چاپ رسید که البته بعدا به چاپ های متعدد رسیده است.

ورود «چاپ سنگی» به استان قدس رضوی در حدود سال ۱۲۹۴ یا ۱۲۹۶ است که این چاپ خانه تا سال ۱۳۴۴ فعالیت داشته است. در این مدت ۲۸ جلد کتاب در این چاپ خانه سنگی به چاپ رسیده که در ۱۲ جلد آن، افغانستانی ها نقش داشته اند. یا حامی مالی بوده اند، یا خطاط و یا معرف بوده اند.

اولین کتاب تاریخ دار  که توسط افغانستانی ها در خارج از آستان قدس چاپ شده ، کتاب «ینابیع الموده» از محمد ابراهیم قندوزی است که به زبان عربی بوده و در مدح فضائل اهل بیت نوشته شده است.

در دوره پهلوی، اولین کتاب چاپی، «تاریخ بیهقی» توسط «ادیب پیشاوری» در تهران در سال ۱۳۰۷ شمسی است. ایشان یک شخصیت دانشمند بوده که کتابهای زیادی از ایشان چاپ شده، مانند شرح ادبیات ناصر خسرو.  حدود ۸ هزار بیت شعر از ایشان باقی مانده که به صورت نسخه خطی در کتابخانه سپه سالار تهران (مدرسه شهید مطهری) موجود است.

در دوره پهلوی کتاب چاپی زیادی نداریم. حدود ۱۵ جلد است. سه کتاب از «عبدالحی حبیبی» است که «هنر عهدتیموریان» از آن جمله است. هر سه کتاب در بنیاد فرهنگ ایران چاپ شده است. دو کتاب هم از سید رضا مایل هروی است. از سید علی غزنوی هم کتابی چاپ شده و همچنین از خلیل الله خلیلی.

بخش دوم صحبت های آقای موسوی نژاد، بررسی تاریخچه کتابهای چاپ شده در دوره جمهوری اسلامی ایران بود.

به گفته ایشان، اولین کتابها در این دوره توسط «کانون مهاجر» چاپ شد که بسیار تاثیرگذار بود. فعالیت این کانون در سال ۱۳۵۴ با محوریت «سید عسکر موسوی، اسماعیل رنجبر، سید حسن موحد بلخی و آقای فاضل سنچارکی» شروع می شود که  با همکاری افرادی مانند آقای سید محمدعلی جاوید و اقای علیزاده مالستانی و… کارهایش پیش می رود. افرادی که بعدا در حوزه نویسندگی دوره مهاجرت وارد شدند، در حقیقت تاثیر پذیر از نسل اول کانون مهاجر بودند.

در مدت عمر کوتاه این کانون که یک ماه بعد از انقلاب، (۲۵ اسفند ۱۳۵۷) در منزل سید محمد علی جاوید در شهر قائم قم اعلام موجودیت کرد، ۴ تا نشریه داشت: یکی «پیام مهاجر» که ۵۹ شماره چاپ شد؛ یکی هم «جوالی» است که ۸ شماره چاپ شده، دیگری «جیحون» و چهارمی «سرگذشت جهاد مردم» است که مخصوص دره ترکمن بوده است. سه کتاب هم در این کانون چاپ شده که مهمترین آن « افغانستان در مسیر تاریخ» از غلام محمد غبار است که البته خودش داستانی دارد. کتاب در افغانستان که چاپ می شود، ممنوع می شود. کپی آن به ایران می رسد و با مقدمه سید عسکر موسوی در ایران به چاپ می رسد.

به گمان آقای موسوی نژاد، حدود ۶ هزار جلد کتاب در دوره جمهوری اسلامی ایران توسط افغانستانی ها چاپ شده است. «نجیب مایل هروی» یکی از برجسته ترین نویسندگان مهاجر افغانستانی است که کتابهایش جوایز متعددی را به دست آورده است. مثلا کتاب «شیوه نامه تصحیح متون»، یکی از بهترین کتابها در این حوزه بوده است.

سخنران بعدی برنامه، خانم «زهرا عبدی» نویسنده ایرانی کتاب «مقبولک» بود که از تجارب خود در مورد کار با کودکان افغانستانی و چالش های سر راه برای تولید این کتاب صحبت کرد که برای شرکت کنندگان شنیدنی و جذاب بود. ایشان دشواری های کسب اطلاعات در مورد خصوصیات فرهنگی جامعه افغانستان را یکی از چالش های مهم موجود بر سر راه تهیه محتوای این کتاب برشمرد.

ایشان در ادامه صحبت های خود گفتند؛ دخترانی را دوست دارم که در اوج بحران، قهرمان باشند. دختری را می شناسم که در افغانستان، فرزند یک سارنوال(دادستان) بوده و در ناز و نعمت بزرگ شده، اما حالا که بر اثر شرایط روزگار مهاجر شده، خدمتکار شده است. از نظر من او هم قهرمان است. چون اجازه نداده که شرایط روزگار او را لِه کند.

سلیمه با اسم مستعار «مهناز» قهرمان داستان مقبولک است. سلیمه دختری افغانستانی است که به همراه خانواده‌اش به صورت قاچاقی از افغانستان به ایران آمده است. آنها در روستایی نزدیک جمکران قم ساکن شده‌اند و سلیمه که علاقه‌مند به داستان‌نویسی است، در کتابخانه‌ای که خانم بهاری در آن روستا برپا کرده به عنوان عضوی از کتابخانه مشغول به فعالیت است. سلیمه تمام تلاش خود را می‌کند تا در مسابقه داستان‌نویسی رتبه بیاورد و بر مشکلاتش پیروز شود. مخاطب نوجوان در این داستان با شرایط و مشکلات مهاجرین افغان در ایران آشنا می‌شود.

بخش دیگری از این مراسم، رونمایی از مجوز «انتشارات سرزمین خورشید» بود که قرار است در حوزه چاپ و نشر کتابهای نویسندگان افغانستانی و یا نویسندگان کشورهای دیگر در مورد افغانستان، به عنوان یک ناشر فعال نقش ایفا کند. شروع  فعالیت های این نشر، در شرایطی که فعالیت های فرهنگی و به ویژه چاپ و نشر کتاب در داخل افغانستان با محدودیت ها و دشواری های زیادی روبرو شده است، یک قدم ارزشمند برای ثبت و نشر میراث فرهنگی این سرزمین است.

بازدید از خانه کتاب افغانستان و جشن امضای کتاب مقبولک توسط نویسنده آن، بخش پایانی این مراسم بود.