خانه کتاب افغانستان/کتابستان/ادبیات/سیر ادب و سبک های ادبی منظوم در دوره های ملوک غور و آل کرت هرات

پشت جلد کتاب

شعر و شاعری در دوره مورد نظر به علت قرب زمانی و مکانی به طور محسوس و آشکار دنباله سبک غزنوی و پیروی و تأیید از اسلوب سخنوران آن است. گر چه در ادوار پیشین نیز شعرایی بوده اند که در طرز ادا و کیفیت تعبیر و تخیل از استادان پیش از خود مایه گرفته اند، ولی در اثر نیروی خلاقه و قدرت ابداع و ابتکار، موجد سبک خاص و بانی شیوه نوی شدند که رودکی و فردوسی و عنصری و منوچهری و انوری و خاقانی و مولوی از آن جمله اند.

ولی در عهد غوریان شاعر ممتاز و پرمایه ای برنخاست و طلسم کهن نشکست. البته این مطلب گواه آن نیست که شاعران این عهد به طور کلی فاقد نیروی خلاقیت و قدرت ابداع در سخن آفرینی بوده اند و آثارشان از معانی و مضامین بدیع و بکر تهی و بی مایه است؛ بلکه هر یک در حدود توانایی فکری و قدرت تخیل و نیروی معلومات و دانش خویش کوشیده اند تا راه نو در پیش گیرند و معانی تازه خلق کنند و مضمون بکر به کار برند، چنان که در آثارشان گاهی این تلاش و کوشش دیده می شود.

یادداشتی بر چاپ کتاب

پدر ارجمندم، دکتر شیراحمد نصری حق شناس، در دهکده درخیل پنجشیر به دنیا آمد. در کنار درسهای مکتب به پافشاری و تشویق مادرش علوم دینی را در مدارس آن دیار فرا گرفت. بوستان و گلستان سعدی و دیوان حافظ را آموخت. صرف و نحو زبان عربی و مبادی علوم دینی را به منوال آن زمان فراگرفت. در دانشکده ادبیات از بخش تازه تأسیس ژورنالیزم فارغ شد. در دانشگاه تهران در رشته زبان و ادبیات فارسی از مقطع دکترا فراغت حاصل کرد. او در آنجا از محضر بزرگان و ادبای برجسته عصر چون بدیع الزمان فروزانفر، جلال همایی، لطفعلی صورتگر و محمد معین کسب فیض کرد با علاقه ای که به گوشه های تاریک و غنامند تاریخ و فرهنگ کشور به خصوص غزنه، غور و هرات داشت، موضوع پایان نامه دکترای خود را در ارتباط به تاریخ ادب و فرهنگ غور در دوره های ملوک غور و آل کرت هرات انتخاب کرد.

دکتر نصری از بی توجهی حکومتداران کشور در برابر تاریخ و ادبیات این سرزمین می رنجید و از تصاحب ناروا و ناجایز میراث آن به دست بیگانگان سخت متأثر بود. آرزو می کرد روزی این ثروت بزرگ به دست جوانان این دیار بررسی و تحقیق گردد و به دنیا معرفی شود.

حق شناس تقریباً از میانه های عمر خویش به تدوین لغت نامه فارسی در مأوای خود واژه آفرینان زبان فارسی می اندیشید و نمونه های کاربرد این واژه ها را از متون ادبی قدیم و جدید یادداشت می کرد. بعد از کودتای هفت ثور مدتی در کابل ماند و هر روز به کتاب خانه عامه و آرشیف ملی در کابل می رفت و برای نوشتن کتاب دسایس و جنایات روسها در افغانستان، اسناد و شواهد جمع آوری می کرد. پس از چندی به پاکستان مهاجر شد. در آنجا بخشی از وقت و زندگی اش را در خدمت جهاد گذراند و البته در کنار فعالیتهای سیاسی پژوهش ادبی را از یاد نبرد و چون فرصتی دست می داد با عشق و علاقه میخواند و می نوشت.

بعد از اتمام نگارش کتاب تحولات سیاسی افغانستان به تدوین لغت نامه و جامه عمل پوشاندن بر آن آرزوی دیرین بر اساس یادداشت های قبلی آغاز کرد. سخت امیدوار بود که روزی وارثان فرهنگ این ،سرزمین راه او را در تکمیل این مجموعه بزرگ پی بگیرند و به انجام برسانند. به هر حال او بخش عمده کار جز مقدمه، فونتیک نگاری، شناسایی ساختار واژه و جزئیات دیگر را در ده جلد در استرالیا به پایان برد و چنگال مرگ مجال بیشتری برایش نداد.

دوستداران فرهنگ و ادب پارسی و بازماندگان دکتر نصری برآنند که زحماتش را ارج نهند و بر تداوم راه و آرزوهای او گام بردارند. ما برآنیم که نوشته های ایشان را در تارنامه ای که به همت فرزندشان آقای نجیب نصری راه اندازی شده در اختیار اهل فرهنگ و دانش کشور بگذاریم. امیدواریم اهل دانش و فرزانگان کشور در راستای این مأمول گام بردارند و در پیشبرد آن هم یاری کنند. هم چنان می کوشیم نوشته ها و مقاله های دکتر حق شناس را گرد آوریم. در این باب از همه دوستان و عزیزان خواستار یاری می‌ باشیم.

تقریباً دو سال قبل، تصویر پایان نامه دکترای استاد در باب سبک و سبکهای ادبی در دوره های ملوک غور و آل کرت هرات به دسترس فرزند گرانمایه و فرهیخته هرات، جناب دکتر خلیل الله افضلی و همکاران ایشان قرار گرفت. چون آن تصویر در مواردی خوانا نبود، ایشان از ما درخواست کمک کردند و به زودی نسخه اصلی همان نسخه ای که برخی یادداشتها به قلم استاد بر حاشیه بعضی اوراق آن افزوده شده بود، متعلق به کتابخانۀ دکتر نصری حق شناس، در دسترس مؤسسه پژوهشی بایسنغر قرار گرفت و پس از اصلاحات و برخی افزوده ها که با علامت چنگک  نشانی شده، برای چاپ آراسته و آماده شد.

امیدوارم با این کار چراغ کوچکی در شبستان غنوده های فرهنگ غور و هرات روشن گردد و راهی برای تحقیق بیشتر تاریخ، زبان و ادب فارسی دیار ما باز گردد. از جناب دکتر افضلی، آقای مسعود امینی و یارانشان به خاطر زحمت، احساس و اراده خلل ناپذیر و خدمت به تاریخ و فرهنگ کشور تشکر نموده و توفیق بیشترشان را از خدای بزرگ خواستارم

دکتر احمد فرید نصری

فرزند دکتر شیر احمد نصری حق شناس

جولای ۲۰۲۲ –

آلمان