خانه کتاب افغانستان: امثال و حکم مردم هزاره (ویراست دوم)

کتابی که اینک پیش روی علاقمندان فرهنگ توده است، نتیجهٔ سالها تفحص، پژوهش و صرف عشق و علاقه است. اکثر این مثلها مستقیماً از زبان گویندگان اصلی آنها که مردم عوام باشد، شنیده و ضبط شده است، به علاوه به هر متن و منبعی که مثل هزارگی در آن ثبت شده بود و امکان دسترسی داشته‌ام، مراجعه و مثلهای لازم را از آنها گزینش کرده‌ام. البته به موارد زیادی هم برخوردم که ذهن سلیم آنها را به عنوان گفتار نغز نمی‌پسندید و با معیار موردنظر که مثل هزارگی باشد، تطبیق نمی‌کرد، لذا شایسته اعتماد ندانسته، از گزینش آنها صرف نظر کرده‌ام.
بسیاری از ضرب المثلهایی که در متون فارسی ثبت شده یا بسیاری از ابیات و مصرع‌هایی که به صورت ضرب المثل در افواه جاری است، در زبان مردم هزاره‌جات نیز عیناً جاری است، اما چون حوزهٔ کار، لهجه هزارگی بود، از آوردن آنها خودداری کردم و الا باید غالب مثلها و ادبیات حکمت‌آمیز فارسی را می‌آوردم که در آن صورت مثنوی هفتاد من کاغذ می شد.
البته، آن مثلهای فارسی که در لهجه مردم منطقه تحلیل و ترکیب شده و صورت اصلی خود را از دست داده‌اند، جزء مثلهای هزارگی محسوب و آورده شده‌اند.
بدیهی است، آنچه گردآوری شده بخشی از مثلهایی است که بین مردم هزاره رایج است؛ همان بخشی که مؤلف به آن دست یافته است وگرنه دریای فرهنگ عامه بیکران است و مثلها بی‌شمار. اگر امکان آن پیدا شود که جمعی طبق برنامه به تمام دهات و قصبات هزاره جات رجوع کنند یقیناً حجم این مجموعه چندین برابر خواهد شد.
تعدد اقوام و قبایل و اختلاف مناطق باعث تفاوت در لهجه هزارگی شده است. طرز ادای کلمات، میزان شکستگی واژه‌ها و نحوه ساختن ترکیبات و اصطلاحات و آمیختگی با زبانهای دیگر، نسبت به مناطق مختلف هزاره‌جات فرق می‌کند؛ به حدی که بعضی از کلمات و اصطلاحات منطقه‌ای برای منطقه دیگر قابل فهم نمی‌باشد. مثلاً میزان شکستگی کلمات در لهجهٔ جاغوری بسیار زیاد است، در حالی که در لهجه دایزنگی بسیار کم است. مثلاً می‌کند را در جاغوری مونه یا فقط نه می‌گویند ولی در دایزنگی موکونه می‌گویند. یا اسپ در لهجه دایزنگی همان اسپ است ولی در لهجه جاغوری آس گفته می‌شود، هکذا… دایزنگی‌ها چون در مرکز هزاره‌جات قرار دارند و میزان ارتباطشان با سایر نژادها و زبانها کمتر است، لهجه‌شان از اصالت بیشتری برخوردار است و درصد شکستگی و آمیختگی آن با پشتو و اردو کمتر است. در واقع لهجه دایزنگی بیشترین قرابت را با زبان فارسی سره دارد.

در این کتاب به خاطر یکدستی کار، لهجه دایزنگی معیار قرار داده شده و مثلهایی که از دیگر مناطق شنیده شده نیز مطابق ادای آن در لهجه دایزنگی به ثبت رسیده‌اند.