خانه کتاب افغانستان: دیوان خلیل الله خلیلی

بخش‌هایی از مقدمه کتاب:

چنان که دیده شد، تاکنون مجموعه‌ای مرتب و مکمّل از شعرهای استاد خلیلی به چاپ نرسیده است و کتابهای موجود، هریک از جهتی کاستی‌هایی دارد. در دیوان حاضر، کوشیده‌ایم در سه اصل مهم بیشترین اهتمام را بکنیم؛ یکی بازخوانی و مقابله شعرها، دیگر ترتیب مجدد دیوان و دیگر تسهیل استفادهٔ خوانندگان از این دیوان به کمک پاورقی‌ها و فهرست‌ها و شرح لغات و اصطلاحات.

یک کار مهم ما در تدوین این دیوان، گردآوری سروده‌های استاد از کتابهای گوناگون بود. با طبع جوشان و فیاض و ارتباطهای گستردۀ استاد خلیلی که غالباً سرایش شعرهایی بالبداهه را در پی داشته است، هیچ نمی‌توان یقین داشت که همه سروده‌های دوران شاعری‌اش، بلااستثنا در مجموعه شعرهای او و یا مطبوعات چاپ شده است. بنابراین نمیتوان مدعی شد که این دیوان و هر دیوان دیگری که از سروده‌های استاد فراهم آید، مطلقاً کامل است. ما فقط می‌توانیم به این خرسند باشیم که شعرهای چاپ‌شده را از مجموعه شعرها گرد آورده‌ایم. با این ملاحظه، می‌توان گفت که کتاب حاضر، کامل‌ترین دیوانی است که تاکنون از استاد خلیلی تدوین شده و بیشترین شعرها را در خود دارد.

بخش عمده‌ای از شعرهای استاد خلیلی، اخوانیه‌ها و مکاتبات او با شاعران دیگر است و این شعرها، غالباً دو جانبه است. رسم بر این است که در چنین مواردی، شعرهای هر دو شاعر را در دیوان میگنجانند، و ما نیز این رسم نیکو را رعایت کردیم.
تهیه فهرست اعلام و فهرست لغات و اصطلاحات و سال‌شمار زندگی استاد خلیلی، از دیگر کارهای ما در این دیوان است و در دیگر دیوان‌های شعر استاد خلیلی سابقه نداشته است. خلیلی شاعری بوده است دانشمند و صاحب مطالعه در تاریخ و ادب کهن فارسی و عربی. این دانش، بر شعرش نیز سایه افکنده و آن را از لغات مهجور، نام‌های رجال، اعلام جغرافیایی و اشارات تاریخی مشحون ساخته است. به همین لحاظ، بسیار بیت‌ها برای نسل امروز که غالباً در فترتی ادبی به سر می‌برد محتاج شرح لغات و توضیح اشارات و اعلام است. ما در این دیوان، چنین کردیم و کوشیدیم هر آنچه را برای یک خواننده معمولی با دانشی متوسط دشوار به نظر می‌رسد، شرح دهیم.