خانه کتاب افغانستان: زمینه‌ها و عوامل گسترش تشیع در حوزه بلخ از آغاز تا حمله مغول

مهم‌ترین و محوری‌ترین عبارتی که در پدیدآمدن این نوشتار نقش اساسی داشت، سؤال: «چگونگی زمینه‌ها و عوامل گسترش تشیع در حوزه بلخ از آغاز تا حمله مغول» بود. آشنایی با جغرافیای تاریخی بلخ و چگونگی ورود اسلام و تشیع به این سرزمین، و نیز شناسایی زمینه‌ها و عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تشیع در این حوزه، از سؤالهای فرعی نوشتار بوده که هر یک عناوین فصول آن را به خود اختصاص داده است؛ ولی از آنجا که به طور طبیعی، نفوذ و گسترش هر نوع فکر و اندیشه، با عامل فرهنگی آغاز و سپس با عوامل اجتماعی و سیاسی ادامه می‌یابد و از حیث زمانی، عامل فرهنگی نسبت به عوامل اجتماعی و سیاسی، مقدم است؛ نگارنده در سیر نگارش و تدوین و تبويب تحقیق، عامل فرهنگی را بر عامل اجتماعی و عامل اجتماعی را بر عامل سیاسی مقدم داشته است.
آگاهی از قلمرو زمانی، مکانی و موضوعی، نکته مهم و ارزشمند دیگری است که باید به آن توجه ویژه داشت؛ زیرا این نوع آگاهی‌ها، خوانندگان را در شناخت بیشتر تاریخ تشیع حوزه بلخ یاری رسانده، به نگاه و ادراک و ذهنیت آنان، دقت، جهت، ژرفا و شفافیت مضاعف می‌بخشد. با این وصف، قلمرو زمانی پژوهش، از قرن اول (عصر فتوحات) تا اوایل قرن هفتم هجری را ـ که آغاز حمله ویرانگر مغول بوده _ در بر می‌گیرد و علت انتخاب «… تا حمله مغول» به عنوان نقطه پایانی قلمرو زمانی، به دلیل اهمیت و تأثیر و زیان‌های فراوان این حادثه تلخ در جهان اسلام، به ویژه تاریخ حوزه بلخ و منطقه آسیای مرکزی بوده است.

در مورد قلمرو مکانی پژوهش نیز گفتنی است که از یک سو، شهر و ایالت بلخ، در طول تاریخ قبض و بسط‌های بسیار داشته است. به دیگر عبارت، این حوزه جغرافیایی، گاه گسترده و وسیع و گاه بسیط و محدود بوده و از حيث قلمرو مکانی، دائم در حال تغییر و تحول و انقباض و انبساط بوده است؛ از سوی دیگر، در طول تاریخ، عنوان «بلخ»، هم نام یک شهر بوده و هم نام یک ولایت و استان. از آن جا که در عنوان ایــن پژوهش «حوزه بلخ» آمده، گویای آن است که قلمرو مکانی نوشتار، علاوه بر نفس شهر بلخ، مناطق اطراف و شهرهای وابسته به بلخ را نیز در بر می‌گیرد.

این کتاب شامل چهار فصل است:

فصل اول: مباحث مقدماتی

فصل دوم: زمینه‌ها و عوامل فرهنگی گسترش تشیع در حوزه بلخ

فصل سوم: زمینه‌ها و عوامل اجتماعی گسترش تشیع در حوزه بلخ

فصل چهارم: زمینه‌ها و عوامل سیاسی گسترش تشیع و ترکیب مذهبی آن در حوزه بلخ