خانه کتاب افغانستان/کتابستان/تالارمشاهیر/کارنامه سیاسی و اجتماعی شهید بلخی

• پشت جلد کتاب

سخن معروف بلخی که در سخنرانی هایش تکرار می کرد این بود: هر شیعه که سنّی نیست، شیعه نیست؛ هر سنی که شیعه نیست، سنی نیست. و این گونه استدلال می کرد شیعه یعنی دوست دار اهل بیت پیامبر و سنّی یعنی پیرو سنّت آن حضرت. اهل بیت و سنت هیچگاه از هم جدا نمی شوند. آنگاه می پرسید: آیا هیچ شیعه ای می تواند پیرو سنّت رسول الله نباشد، و جواب می داد: هرگز. و آیا هیچ سنی می تواند دوستدار اهل بیت پیامبر نباشد؟ جواب می داد: .هرگز. پس شیعه و سنی یکی هستند.

• مقدمه کتاب

پنجاه سال استبداد خاندان نادری، افغانستان را آبستن حوادث دردناکی کرد که کودتای هفت ثور نخستین فرزند آن بود. تجاوز ارتش سرخ، تبدیل کشور به میدان جنگ قدرت های بزرگ، جنگ های ویرانگر گروه های جهادی، ظهور و افول طالبان، تهاجم قدرت های غربی و دو دهه جنگ اخیر که عامل صدها سال عقب ماندگی کشور شده اند؛ از دیگر پیامدهای حکومت استبدادی نادری دانسته می شود و این سریال ادامه دارد.

این پنجاه سال در تاریخ افغانستان اهمیت ویژه ای دارد و مورخان و صاحب نظران علوم سیاسی در آن بسیار غور کرده اند و بیشترین آثار تاریخی دربارۀ همین دوره نوشته شده است. چنان که در بستر آگاهی ای ایجاد شده در این دوره بلندترین گام هایی آزادی خواهی و عدالت طلبی نیز برداشته شد و جنبشهای چپ راست و اسلامی ظهور کردند و سرانجام همین جنبش ها، هم تومار استبداد کهن را در هم پیچیدند و هم به علت نداشتن طرح و برنامه اراده ملی، تجربه و ظرفیت کشور را در باتلاق جنگهای مستمر و مداخلات خارجی فرو بردند و از سیر در جاده پیشرفت و توسعه بازداشتند.

علامه سید اسماعیل بلخی بخت یار بود که در این دوره حسّاس تاریخی پرچم جمهوریت آزادی خواهی وحدت ملی و عدالت اجتماعی را در برابر استبداد تاریخی برافراشت. قیام بلخی و یارانش از برجسته ترین حوادث سیاسی این دوره می باشد و نوشتن از آن در واقع پرداختن به این دوره مهم تاریخی است. بدین روی پس از نیم قرن خاموشی جسم بلخی، اندیشه های سیاسی، اجتماعی او در لایه های مختلف جامعه نفوذ دارد و خودش از شاخص ترین چهره ها در میان روشنفکران و مبارزان آزادی خواه افغانستان است و مورد احترام گرایشهای فکری جناح های سیاسی قومی و مذهبی می باشد.

اندیشمندان فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، مبارزۀ عدالت طلبانه و آزادی خواهانۀ بلخی را می ستایند و او را ستاره ای در شب دیجور استبداد می دانند. بدین ترتیب سیره مبارزاتی و اندیشه های بلخی از تأثیرگذارترین جریانهای سیاسی فرهنگی در هفتاد سال گذشته بوده است. بدین روی در این کتاب بلخی در قامت مکتب اصلاحی زنده و پویا تحلیل شده است.

علاقه من به بلخی به دوره نوجوانی ام باز می گردد؛ در بلخاب از او زیاد یاد می شد. در دهه شصت نشریات روشنفکری و احزاب جهادی به این علاقه پهنا و ژرفا بخشید. بلخی را بی مانندترین دانشی مردی مصلح، پاک اندیش، پاک نفس و پاک باز یافتم که تاریخ افغانستان تاکنون در خود دیده است.

در دهه هفتاد خود دست به کار نوشتن دربارۀ بلخی شدم کتاب«ستاره شب دیجور» حاصل تلاشهایم در آن سال هاست. از آن پس پیگیر آثار تازه و دیدگاه های نو در این موضوع بوده ام. در این جست وجوها، به موضوعات و پرسشهای جدید و در مواردی به دیدگاه های نورسیده ام که انگیزه پدید آمدن این کتاب شده است.

در ستاره شب دیجور با مجموعه معلومات و اطلاعات دست اول به معرفی ابعاد گوناگون زندگی و مبارزات بلخی پرداخته ام؛ اما در این کتاب کارنامۀ سیاسی و اجتماعی بلخی را در پیوند با حوادث سیاسی اجتماعی یک قرن اخیر تحلیل و نقد کرده ام. این تحلیلها و نقدها یا مستند هستند و یا مستدل و بیشتر با ارجاع به آثار خود بلخی. ستاره، کار نخست و جوانی من بود؛ کارنامه پس از سالها آشنایی با بلخی و در سراشیبی پیری نگارش یافته است. هردو مکمل هم هستند.

اسطوره سازی خصلت دیرینه انسان است که از آرمانها و آرزوهای ناکام او ناشی می شود. بازار این خصلت در زمان جنگ و آشوب رونق افزون می یابد. بلخی نیز در سال های جنگ از این بازار آسیب دیده است. نگارنده تعدادی از این موارد را بی طرفانه ارزیابی کرده است. چنان که نخستین بار در این کتاب کارنامه سیاسی و اجتماعی بلخی با نگاه انتقادی دیده شده است. یادآور می شوم که این کتاب به کارنامه سیاسی و اجتماعی بلخی اختصاص یافته است؛ کارنامه ادبی فرهنگی و دینی او به توفیق الهی در کتاب دیگری ارائه خواهد شد.

درباره منابع کتاب

هیچ منبعی را فرونگذاشته ام؛ اما شعرها و سخنرانیهای خود بلخی را قابل اعتمادتر از دیگر منابع یافتم؛ این دو هم به حوادث زندگی او اشاره و هم اندیشه ها و مبارزات سیاسی او را تبیین می کنند. نسخه معتبری از شعرهای او موجود است. از دیوانی استفاده کرده ام که به همت «مرکز مطالعات و تحقیقات علامه» بلخی و اشراف خانواده اش در سال ۱۳۸۱ منتشر شده است. اهمیت سخنرانیهای بلخی کم از اشعارش نیست؛ دیدگاه های سیاسی و اجتماعی او در سخنرانیهایش بیش تر بازتاب یافته است. افسوس که این سخنرانی ها تاکنون به صورت پاکیزه و فنی چاپ نشده است؛ سازمان نصر در دهۀ شصت چهار سخنرانی را به نام «فریادهای جاویدان» و بنیاد اندیشه در ۱۳۹۷ «منبر آزادی» را با چهارده سخنرانی منتشر کرده اند. هر دو کم و کاستی فراوان دارند. می بایست سخنرانیها از نوارهای کاست دقیق و کامل بیرون نویسی می شد؛ درباره بستر زمانی سخنرانیها حوادث ،تاریخی شخصیتهای نام برده شده و اصطلاحات به کار رفته توضیحات لازم داده می شد. گردآورندگان منابع آیات و روایات و داستانهای تاریخی را استخراج می کردند. هیچ کدام از این کارها نشده که بماند، حتی به سلیقه خود چیزهایی را حذف کرده و یا افزوده اند. فریادهای جاویدان زمانی منتشر شد که احساسات جنگ و جهاد بر همه چیز غالب بود و فن ویرایش و اصلاح متون همگانی نشده بود. انتظار می رفت «منبر آزادی» پس از چهل سال با معیارهای امروزین ویرایش و اصلاح متون عرضه شود. کوتاهی گردآورنده و ناشر آشکار است؛ اولی کاسبی است فاقد دانش لازم و سلیقه سلیم بنیاد اندیشه نیز اهمیت کار را در نیافته و متن ناقص گردآورنده را به همان صورت منتشر و یک فرصت فرهنگی را ضایع کرده است.

لازم می دانم منابعی را که در فهرست کتاب نامه نیامده معرفی کنم:

۱. در تابستان ۱۳۶۱ با سیّد حجّت فاضلی در قم به دیدار محمد حسین طالب قندهاری رفتیم و تقاضای معلومات دربارۀ بلخی کردیم. او دفتر یادداشتهای خود را آورد و گفت:اینها مجموعه یادداشتهای قدیم و جدید من دربارۀ بلخی است. از آن یادداشت ها در این کتاب استفاده کرده ام.

۲. یادداشت کوتاه لطیف سرباز و مصاحبه محمد صفر مولایی را دکتر محمد سرور مولایی فرستاده است. ایشان دربارۀ یادداشت سرباز نوشته است: «لطیف سرباز این یادداشت ها را به تقاضای پدر مرحومم وکیل محمد صفر خان نوشته است و آن را از میان وسایل پدرم پیدا کرده ام»؛ چنانکه مصاحبه نیز از میان وسایل پدرشان به دست آمده است.

۳. یادداشت های سید اسماعیل مسرور نجیمی دست نوشته های خود اوست که به درخواست نگارنده فرستاده است.

۴. «رابطه علامه بلخی با علامه سیّد عبدالحمید ،ناصر»، مقاله ای است که سید محمد شریف ناصرزاده فرزند علامه ناصر برای نگارنده فرستاده است.

۵. داکتر سخی چنداولی یادداشتهای خود را اخیراً در آلمان نوشته و به لطف دوستان به من رسیده است.

۶. در تألیف کتاب از همدلی و همکاری استاد ارجمند دکتر محمد سرور مولایی بهره مند بوده ام. ایشان نسخه ای از آن را خوانده نقد کرده و نظر داده است . از یادداشت های ارسالی ایشان نیز استفاده کرده ام. از استاد فرهیخته صمیمانه سپاس گزاری می کنم.

سرانجام این که در استفاده از منابع امانت داری کامل رعایت شده است؛ البته بیشتر متن های مورد استفاده را مطابق نثر کتاب ویرایش و خلاصه کرده ام. مستند کارنامه، حاصل ۲۰ سال جست و جو و سه سال کار مستمر است. هدف معرفی مستند و مستدل شخصیت و اندیشه های سیاسی اجتماعی بلخی برای نسل جوان می باشد. در حالی که کالاهای تقلبی، بازار سیاست افغانستان را در اختیار گرفته و در این بازار زاغ را به نام کبک دری به مردم می فروشند؛ بازخوانی کارنامه سیاست ملی و مردمی بلخی را وظیفه دینی و ملی خود و خدمتی برای کشور می دانم.

چند تن از شخصیتهای فرهنگی در تهیه منابع و چاپ کتاب مرا یاری کرده اند که با نام بردن آنان، اجرشان را ضایع نمی کنم. از آنان سپاس گزارم و برای شان پاداش الهی می خواهم

سید اسحاق شجاعی

٢٤/ ١٣٩٩/٩

• قهرست کتاب

۱. زندگی نامه؛ مروری کوتاه

۲. در مسیر دشوار کمال

۳. از ریشه ها تا اندیشه ها

۴. مبانی اندیشه سیاسی

۵. بلخی و جنبش های آزادی خواهی افغانستان

۶. بلخی و مبارزه تشکیلاتی

۷. رهبری خزب اتحاد و قبام مسلحانه

۸. اهداف مبارزات و قیام

۹.قیام نوروزی؛ ازپندار تا واقعیت

۱۰. شناسنامه یک قیام ناکام

۱۱. عوامل شکست قیام

۱۲. دست آوردهای مبارزات

۱۳. حزب اتحاد از فراز تا فرود

۱۴. انقلابی یا اصلاح طلب

۱۵. بازی سیاسی محمدظاهر شاه و سید اسماعیل بلخی

۱۶. با زخم تیغ یا بی زخم تیغ؟

۱۷. مکتب سیاسی و اجتماعی

• معرفی مختصر مولف

سید اسحاق شجاعی سال ۱۳۴۰ در قریه کمرغیاتِ ولسوالی بلخاب از ولایت سرپل به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود فراگرفت. با آغاز جنگ در افغانستان به جمهوری اسلامی ایران مهاجر و در حوزه علمیه مشهد مشغول تحصیل شد. شجاعی علاوه بر تحصیل حوزه ای ماستر فوق ليسانس جامعه المصطفی العالمیه است.

وی از سال ۱۳۶۵ به ادبیات و نویسندگی روی آورده و در موضوعات ادبی فرهنگی دینی و ادبیات داستانی آثاری در قالب کتاب و مقاله پدید آورده است. نتیجه تلاشهای وی انتشار صدها مقاله ادبی فرهنگی دینی و سیاسی در مطبوعات افغانستان، ایران و برخی کشورهای دیگر، ۱۷ عنوان کتاب منتشر شده، مدیریت چند نشریه، آموزش جوانان مهاجر در ادبیات داستانی و مقاله نویسی همکاری پژوهشی با برخی نهادهای علمی و فرهنگی، دریافت تندیس و تقدیرنامه از وزارت اطلاعات و فرهنگ، شورای ملی، کمیسیون مستقل انتخابات، کمیسیون شکایات انتخاباتی، مقام ولایت سرپل، همایش بین المللی مولانا در بلخ، کمیسیون حقوق بشر زون شمال، نهاد مردمی ولایت بلخ، دانشگاه المصطفی، مدیریت حوزه علمیه مشهد، دفتر تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، گنگره سراسری شعر و قصه طلاب می باشد.

شجاعی در انتخابات لویه جرگه اضطراری سال ۱۳۸۱ مسؤل فرهنگی و رسانه ای کمیسیون انتخابات زون شمال و در انتخابات پارلمانی سال ۱۳۸۹ عضو کمیسیون شکایات انتخاباتی و سخنگوی آن کمیسیون در ولایت بلخ بود.

(اطلاعات بیشتر در مورد سید اسحاق شجاعی را در تالار مشاهیر، در همین سایت مطالعه فرمایید)